Χρηστομάνος, Κωνσταντίνος

(Αθήνα 1867 – 1911). Έλληνας λογοτέχνης και θεατρικός σκηνοθέτης. Φοίτησε για ένα διάστημα στην ιατρική σχολή της Αθήνας και ύστερα στη φιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίου της Βιέννης (1888). Από μια παράξενη συγκυρία έγινε δάσκαλος της ελληνικής και συνοδός της αυτοκράτειρας της Αυστροουγγαρίας Ελισάβετ, της συζύγου του Φραγκίσκου Ιωσήφ. Ο X., που είχε από νωρίς εκδηλώσει μια άκρα ευαισθησία με απωθημένες παρορμήσεις, έζησε την περιπέτεια αυτή, που κράτησε περίπου ένα χρόνο (1891-92), ως ένα μαγευτικό όνειρο, με αναστατωμένο τον συναισθηματικό του κόσμο. Βαρύλυπος μετά τη διακοπή της επαφής, πήγε στην Ιταλία, ασπάστηκε τον καθολικισμό και ντύθηκε το μοναχικό ένδυμα. Αλλά μετά από ένα χρόνο, και αφού προηγουμένως είχε ήδη εγκαταλείψει τον μοναχισμό, δέχτηκε νέα πρόσκληση από την Ελισάβετ, που τον πήρε για συνοδό της σε ένα ταξίδι στη Μεσόγειο. Το 1895 ήρθε στην Αθήνα, ξαναγύρισε όμως στη Βιέννη, όπου διορίστηκε καθηγητής της νεοελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο. Η δολοφονία της Ελισάβετ το 1898 τον ώθησε να γράψει στα γερμανικά, ένα βιβλίο αναμνήσεων γι’ αυτήν, του οποίου όμως την κυκλοφορία δεν επέτρεψε η αυστριακή λογοκρισία (το βιβλίο μεταφράστηκε στα γαλλικά, με πρόλογο του Μορίς Μπαρές, και στα ελληνικά, το 1908, με τον τίτλο: Το βιβλίο της αυτοκράτειρας Ελισάβετ). Ο X. παραιτήθηκε από την πανεπιστημιακή θέση του, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, και από το 1899 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα. Το 1901 ίδρυσε τη Νέα Σκηνή, με σκοπό την αναγέννηση της δραματικής ποίησης και της σκηνικής τέχνης στην Ελλάδα· συμπαραστάτες του είχε τον Παλαμά, τον Νιρβάνα, τον Ξενόπουλο κ.ά. Στην αρχή οι παραστάσεις ήταν εκλεκτικά διαλεγμένες (στη Νέα Σκηνή αναδείχτηκαν και αξιόλογοι ηθοποιοί, όπως η Κυβέλη Αδριανού και ο Μήτσος Μυράτ), αργότερα όμως στο δραματολόγιο συμπεριλήφθηκαν και ελαφρά έργα, για τα εύκολα γούστα, ενώ ο X. αρνιόταν να παίξει, ως σκηνικά ακατάλληλη, την παλαμική τραγωδία Τρισεύγενη. Τέλος το θέατρο διαλύθηκε, αφού, στις καλές του στιγμές, έπαιξε θετικό ρόλο στην προσπάθεια για την εκλέπτυνση του θεατρικού κριτικού της νεοελληνικής κοινωνίας. Στο σημείο αυτό ο X. παραλληλίζεται από μερικούς με τον Φώτο Πολίτη. Ο X. έδωσε, εκτός από το προσωπικό βιωμένο βιβλίο του για την αυτοκράτειρα Ελισάβετ, και άλλα έργα, δραματικά ή πεζά· από αυτά πρέπει να μνημονευτεί το μυθιστόρημά του Η κερένια κούκλα (1911), που αποτελεί μια αξιόλογη αθηναϊκή ηθογραφία και συγχρόνως είναι ένα λυρικό πεζογράφημα, από το οποίο, εξάλλου, δεν λείπουν κάποιες έντονα ζωγραφισμένες ρεαλιστικές στιγμές. Ο λογοτέχνης Κωνσταντίνος Χρηστομάνος.